واژه‌های کهن در لهجۀ خجند

بررسی لهجه‌های زبان‌های اقوام مختلف سال‌هاست که موضوع تحقیق علمای زبان‌‌شناس قرار دارد. در کشور کنونی تاجیکستان، چندین گویش وجود دارد که یکی از آن‌ها گویش مردم خجند است. این گویش طبق بررسی محققان منسوب به شاخۀ فرغانۀ غربی گویش‌های شمالی است. یکی از ویژگی‌های عمدۀ این گویش وجود لغات و عناصر زبانی بسیار قدیمی است که اکنون در زبان معیار منسوخ شده‌اند؛ اما در گویش مردم ناحیۀ خجند محفوظ مانده‌اند. این عناصر لغوی اصیل تحت شرایط زبانی و فرازبانی، با گونۀ کهن خود کمی متفاوت جلوه می‌کنند. در این مقاله، به نمونه‌هایی از این واژه‌های اصیل گویشی مردم خجند مثل گرمک، کلپتره، دینه، چمه، بیوی، غیشه، قاق، قنار، آنینده، اوستر، جووه، هوپاق، سندوف، فرغان، قلاق، قشّنگ، هیقیچاق (هیقیچیق)، داشته، شنیدن، و اصول اشاره شده و سیر تطور این واژه‌ها با تکیه بر فرهنگ‌های کهن شرح داده و بررسی شده است.